De inhoud van het vonnis (art. 358 en 359 Sv)

 

Na het onderzoek ter terechtzitting beraadslaagt de rechtbank (op grondslag van de tenlastelegging en naar aanleiding van wat op het onderzoek ter zitting (ott) aan de orde is geweest) over de vragen van art. 348 en 350 Sv.

Zie daarvoor de blog: ‘het beslissingsmodel van art. 348-350 Sv’

http://nicokwakman.blogspot.nl/2013/09/het-beslissingsmodel-van-art-348-en-350.html

Zie voor enkele juridisch-technische bijzonderheden m.b.t. de inhoud van het vonnis en het beslissingsmodel van art. 348 en 350 Sv: http://nicokwakman.blogspot.nl/2014/05/enkele-juridisch-technische.html

De uitkomst van de beraadslaging na het ott, dat wil zeggen: de einduitspraak, maar ook bepaalde andere beslissingen, dient de rechtbank in het vonnis op te nemen en te motiveren.

A.

Uit art. 358 Sv is af te leiden welke beslissingen in het vonnis moeten worden opgenomen.

Dat zijn:

1.

Formele einduitspraken (alleen als het ott leidt tot een formele einduitspraak, moet de rechter deze formele einduitspraak in het vonnis opnemen; alle andere beslissingen over de formele voorvragen van art. 348 Sv hoeft de rechter niet in het vonnis te vermelden). Zie art. 358 lid 1 Sv jo. 349 lid 1 Sv

2.

Alle beslissingen ter zake van de ‘materiële vragen’ van art. 350 Sv waar de rechtbank aan is toegekomen (ongeacht of het een einduitspraak betreft of een andere beslissing):

Met betrekking tot de eerste materiële vraag van art. 350 Sv: ‘het ten laste gelegde wordt bewezen geacht’ dan wel ‘de verdachte moet worden vrijgesproken’.

Met betrekking tot de tweede materiële vraag van art. 350 Sv: ‘de bewezenverklaring kan worden gekwalificeerd als strafbaar feit’ dan wel ‘de verdachte moet worden ontslagen van alle rechtsvervolging wegens niet strafbaarheid van het feit’.

En met betrekking tot de derde materiële vraag van art. 350 Sv: ‘de dader is strafbaar’ dan wel ‘de dader is niet strafbaar (en moet worden ontslagen van alle rechtsvervolging) omdat hij een beroep kan doen op een strafuitsluitingsgrond.

En ten slotte met betrekking tot de vierde materiële vraag van art. 350 Sv: de veroordeling (het dictum) en de strafoplegging.

3.

Beslissingen met betrekking tot de zogenaamde 358 lid 3-verweren.

Dat zijn verweren die

I

vallen onder de categorieën die zijn beschreven in art. 358 lid 3 Sv

II

en die tevens voldoen aan de (overige) vereisten van art. 358 lid 3 Sv.

Ad I:

Het betreft de volgende categorieën verweren:

a.

De formele verweren (verweren met betrekking tot de formele voorvragen van art. 348 Sv; bijvoorbeeld: het OM moet niet ontvankelijk worden verklaard).

b.

Kwalificatieverweren (d.w.z. verweren die inhouden dat een bewezenverklaring niet naadloos past op een delictsomschrijving en dus geen strafbaar feit oplevert, of verweren die inhouden dat de strafbepaling onverbindend moet worden verklaard wegens strijd met hoger recht, zodat de bewezenverklaring om die reden niet kan worden gekwalificeerd als een strafbaar feit);

c.

Een beroep op een strafuitsluitingsgrond, bijvoorbeeld een beroep op noodweer (voor zover dat beroep aan de orde komt bij de derde materiële vraag van art. 350 Sv);

d.

En ten slotte: een beroep op een wettelijke strafverminderingsgrond (d.w.z. het verweer dat het bewezen verklaarde feit moet worden beschouwd als een ‘geprivilegieerd’ delict, d.w.z. een strafbaar feit dat t.o.v. een gronddelict minder zwaar wordt gestraft. Bijvoorbeeld: levensberoving op verzoek, dat minder zwaar wordt bestraft dan ‘normale’ moord).

Ad II:

Het betreft de volgende voorwaarden:

a.

Het verweer moet door of namens de verdachte uitdrukkelijk op de zitting zijn voorgedragen;

b.

De rechter moet het verweer hebben verworpen (hij moet tijdens de beraadslaging dus aan het verweer zijn toegekomen – dat is bijvoorbeeld niet het geval als de zaak al strandt bij een eerdere vraag van 348-350 Sv – en hij moet er een negatieve beslissing over hebben genomen. Als de rechter beslist overeenkomstig het verweer, is het niet nodig dat de rechter expliciet beslissing over het verweer opneemt in het vonnis)

Alleen als aan die voorwaarden is voldaan, en het verweer tevens onder de categorieën van art. 358 lid 3 Sv valt, dient de rechter zijn beslissing over dat verweer op te nemen in het vonnis.

Uitzondering:

Over de zgn. ‘preliminaire verweren’ (art. 283 Sv) beslist de rechter al meteen in de beginfase van het onderzoek ter terechtzitting. Het betreft gevallen waarin de nietigheid van de dagvaarding, de onbevoegdheid van de rechtbank, of de niet-ontvankelijkheid van het OM  (bijvoorbeeld: de verdachte is inmiddels overleden) al meteen kan blijken zonder dat er een onderzoek ter terechtzitting nodig is, en de verdachte daar ook een beroep op doet.

De rechtbank doet (na een kort beraad) meteen uitspraak over het gevoerde preliminaire verweer.

Beslissingen op preliminaire verweren zijn (dus) geen 358 lid 3-beslissingen.

B.

Uit art. 359 Sv (en 358 lid 4 Sv) is af te leiden hoe de rechter de beslissingen van art. 358 Sv in het vonnis moet motiveren

a.

De rechter moet in het vonnis altijd de tenlastelegging en de eis van het OM opnemen (359 lid 1 Sv)

b.

Alle hierboven besproken beslissingen van art 358 Sv moeten in het vonnis worden gemotiveerd op grond van art. 359 lid 2, eerste zin Sv (‘met redenen omkleden’).

c.

Voor sommige beslissingen geldt echter een (drie)dubbele motiveringsplicht:

1.

Zo moet de eventuele bewezenverklaring dubbel worden gemotiveerd, zowel op grond van art. 359 lid 2 eerste zin (‘met reden omkleden’) als op grond van art. 359 lid 3 (‘steunen op de inhoud van de in het vonnis opgenomen bewijsmiddelen’; d.w.z. dat ook de relevante bewijsmiddelen – normaalgesproken – in het vonnis moeten worden opgenomen).

2.

En zo moet de strafoplegging driedubbel worden gemotiveerd:

zowel op grond van art. 359 lid 2, eerste zin (‘met redenen omkleed’),

als op grond van art. 359 lid 5 (‘in het bijzonder de redenen die tot de straf hebben geleid’),

als op grond van art. 358 lid 4 Sv (‘de wettelijke voorschriften waarop de straf is gegrond’). En soms ook nog op grond van art. 359 lid 6 Sv (als er daadwerkelijk een vrijheidsstraf wordt opgelegd) of op grond van art. 359 lid 4 Sv (in geval van het rechterlijk pardon van art. 9a Sr: wel een veroordeling, maar geen straf),

dan wel op grond van art. 349 lid 7 (tbs met dwangverpleging ter zake van bepaalde delicten).

Het zal opvallen dat eventuele verweren met betrekking tot de beslissingen waarvoor een (drie)dubbele motivering is vereist, niet behoren tot de 358 lid 3-verweren. Het betreft de zgn. ‘bewijsverweren’ en de ‘strafmaatverweren’.

Voor deze verweren zou het volgens de wetgever wat teveel van het goede zijn als de rechter daar (naast de driedubbele motiveringsplicht) ook nog eens expliciet een beslissing aan moest wijden als hij er aan voorbij ging. De gedachte was dat ‘het verweer zijn weerlegging vindt in de bewijsmiddelen’.

Uitzonderingen:

a.

Zolang de verdachte niet in beroep gaat tegen het vonnis, kan de rechtbank volstaan met een ‘verkort vonnis’. Dat wil zeggen dat de rechter in dat geval de bewijsmiddelen niet hoeft op te nemen in het vonnis. Pas zodra de verdachte heeft aangegeven in hoger beroep te willen gaan, moeten de bewijsmiddelen alsnog worden opgenomen (zie art. 138b en art 365a Sv).

b.

Voor zover de verdachte bekent, kan worden volstaan met de (eenvoudige) opgave van de bewijsmiddelen (tenzij hij nadien anders verklaart of vrijspraak bepleit).

De aanvullende motiveringsplicht van art. 359 lid 2 tweede zin Sv.

Zoals bleek, zijn bewijsverweren en strafmaatverweren geen 358-3-verweren.

Als de rechter daaraan voorbij gaat, hoeft de rechter daarover dus op grond van art. 358 lid 3 Sv geen (gemotiveerde) beslissing op te nemen in het vonnis.

Echter in de loop van de tijd heeft de Hoge Raad voor een aantal typen bewijsverweren (en strafmaatverweren) een speciale responsieplicht geconstrueerd. Het betreft onder meer: de zgn. ‘Meer en Vaartverweren’, de zgn. ‘Dakdekkersverweren’, ‘onrechtmatig verkregen bewijs-verweren’ en ‘bijzondere betrouwbaarheidsverweren’.

Meer informatie daarover: http://nicokwakman.blogspot.nl/2012/06/het-strafrechtelijk-bewijsrecht-in.html

Maar afgezien daarvan geldt sinds enige tijd ook meer algemeen voor bewijsverweren en strafmaatverweren een responsieplicht voor de rechter, mits aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan.

Die voorwaarden kunnen worden ontleend aan art. 359 lid 2, tweede zin, Sv en (o.a.) aan het arrest ‘Onderbouwd standpunt en responsieplicht’ (HR 11 april 2006, NJ 2006, 393):

a.

Er moet sprake zijn van een uitdrukkelijk onderbouwd standpunt.

Dat wil zeggen dat

1) het  standpunt duidelijk

2) door argumenten geschraagd,

3) en voorzien van een ondubbelzinnige conclusie,

4) ten overstaan van de feitenrechter naar voren is gebracht.

(Zoals bleek is bij de 358-3 verweren slechts vereist dat het verweer uitdrukkelijk op de zitting is voorgedragen)

b.

De rechter moet in zijn beslissingen afwijken van het uitdrukkelijk onderbouwd standpunt.

c.

En de raadsman dient ervoor te zorgen dat het uitdrukkelijk onderbouwde standpunt schriftelijk wordt vastgelegd (bijvoorbeeld door de pleitnota te overleggen).

Als aan die voorwaarden is voldaan, dient de rechter expliciet in het vonnis te reageren op het uitdrukkelijk onderbouwd standpunt waaraan hij is voorbij gegaan.

(N.B.: hij hoeft daar echter – i.i.t. 358-3-verweren – geen beslissing over op te nemen in het vonnis).

Deze extra motiveringsplicht geldt (als is voldaan aan deze voorwaarden) ook voor uitdrukkelijk onderbouwde standpunten van het OM ten aanzien van de vragen van art. 348 en 350 Sv.

Bijvoorbeeld: als de rechter afwijkt van een uitdrukkelijk onderbouwd standpunt van het OM betreffende de straf die het OM vordert, dan zal de rechter daar in het vonnis expliciet op moeten reageren in het kader van de motivering van de strafoplegging.

Samenvattend:

Er zijn drie (mogelijke) categorieën beslissingen en motiveringen die in het vonnis moeten worden opgenomen:

1.

De (gemotiveerde) beslissingen over de vragen van art. 348 en 350 Sv die de rechter ambtshalve moet opnemen in het vonnis o.g.v. art. 358 lid 1 en 2 Sv jo art. 359 Sv;

2.

De (gemotiveerde) beslissingen op 358-3-verweren (o.g.v. art. 358 lid 3 Sv jo. Art. 359 lid 2, 1^e zin, Sv);

3.

De motivering van een afwijzing van een bewijsverweer of strafmaatverweer van de verdachte dat in de sleutel kan worden gezet van een uitdrukkelijk onderbouwd standpunt, en/of de motivering van  een afwijzing van een uitdrukkelijk onderbouwd standpunt van het OM ter zake van de vragen van art. 348 en 350 Sv.

(N.B.: als een verweer valt onder de categorieën van art. 358 lid 3 Sv, kan het nooit in de sleutel worden gezet van de uitdrukkelijk onderbouwde standpunten van art. 359 lid 2, 2^e zin.

Anders gezegd: de motiveringsplicht van art. 358 lid 3 jo 359 lid 2, 1^e zin, Sv en de motiveringsplicht van art. 359 lid 2, 2^e zin, Sv sluiten elkaar uit).